فلسفه برای كودكان یا p4c شیوه‌ای است برای آشنا كردن كودكان با تفكر خلاق و نقدهای اخلاقی. پدیدآورندگان این روش بیشتر مایل بودند برنامه‌های فلسفه برای كودكان با بحث‌هایی كه به نام گفت‌وگوی سقراطی مشهورند به پیش رود به همین دلیل این روش بیشتر به شكل گفت‌وگو و بحث‌های آزاد بین شاگردان پیش می‌رود.
معلم یا برگزاركننده كلاس بیشتر می‌كوشد به جای اینكه خود را همه چیزدان و داور نهایی قرار دهد در جایگاه اداره كننده‌ی بحث بنشیند تا مثلاً بحث های دانش‌آموزان به بحث های دونفره تبدیل نشود یا اتوریته جمع نظر مخالف را حذف نكند. در این روش به جای اینكه به كودكان و نوجوانان اطلاعات خورانده شود، تلاش بر این است كه آنها نحوه تفكر صحیح را بیاموزند تا بتوانند در مراحل مختلف زندگی كاری یا شخصی از آن بهره گیرند.
چندی است كه فلسفه برای كودكان در ایران هم علاقه مندانی پیدا كرده و كتاب هایی در این زمینه تالیف و ترجمه شده است و كارگاه هایی به شكل مستقل یا در جنب همایش های فلسفی به این موضوع اختصاص داده می شود. دو نمونه از كتاب هایی كه به تازگی در این زمینه منتشر شده است كتاب «فلسفه در كلاس درس» به قلم ران شاو با ترجمه حسن سالاری و «باشگاه فلسفه برای كودكان» به قلم كریستوفر فیلیپ و ترجمه الهام فخرایی است. هر دو این كتاب ها برای مربی كلاس های فلسفه برای كودكان نوشته شده است. این كتاب ها برنامه ای است كه مربی بر اساس آنها باید كلاس را به پیش ببرد.
در ابتدای كتاب فلسفه در كلاس درس بحثی كوتاه به این امر اختصاص داده شده است كه چرا باید فلسفه را به كودكان آموزش داد. در این بخش نویسنده از مزایای آموزش فلسفه به كودكان سخن گفته است كه به اختصار این مزایا عبارت است از: افزایش توانایی منطقی و شناختی كودكان، پروراندن مهارت كنجكاوی در كودكان، یادگیری چگونگی استفاده از استدلال در بحث های علمی و رشد شخصی كودك.
اما نویسنده نكته مهمی را در این فصل یادآوری می كند و آن این است كه كتاب بر آن نیست نظریه یا دیدگاه ویژه ای را به كودكان تلقین كند و فقط در پی استدلال خوب و پرسیدن و احترام گذاشتن به نظر مقابل است. این نكته ای است كه باید در مورد آن كمی دقیق بود. اول آنكه همین احترام گذاشتن به دیگران و پرسشگر بودن ایده ای فلسفی است كه در كتاب های فلسفه برای كودكان تبلیغ می شود. گذشته از اینكه این شیوه ای است درست اما آگاهی از الزامات و زمینه های فكری آن می تواند به تدوین برنامه هایی برای گسترش این روحیه كمك كند.
گذشته از این موضوع داستان هایی كه در كتاب «فلسفه در كلاس درس» برای كار انتخاب شده است دارای جهت گیری های مشخص ارزشی است. برای مثال در داستان خرگوش ها و قورباغه ها كه موضوع آن مهربانی است و پیام داستان این است كه «همیشه كسی بدتر از شما نیز هست» به وضوح از ایده رضایت از وضع موجود و محافظه كاری فلسفی و اجتماعی دفاع شده است. هر بخش این كتاب شامل یك داستان، یك پیام داستان و چند پرسش برای فكر كردن و سرفصل هایی برای مباحثه آزاد و همچنین مثل هایی از فرهنگ های مختلف درباره موضوع است.
كتاب «باشگاه فلسفه برای كودكان» ساختاری ساده تر اما نقش هایی گیراتر دارد. تصویرهای زنده كتاب را به كتابی جذاب تبدیل كرده است. اهداف این كتاب نیز مانند كتاب قبلی پرورش قدرت استدلال كودك بدون دادن اطلاعات جنبی اضافی است. اما پرسش های مطرح شده در این كتاب بسیار پیچیده تر از كتاب قبلی است. بخش اول این كتاب به خود فلسفه اختصاص دارد و موضوع فلسفه را برای كودكان توضیح می دهد. سپس قدم به قدم درباره دانایی، خشونت و حتی تغییر پرسش هایی در ذهن كودكان جا می اندازد. این كتاب برخلاف اغلب كتاب های فلسفه برای كودكان بیشتر در پی پرسش های معرفت شناسانه برای كودكان است و كمتر به موضوعات اخلاقی می پردازد. البته این نكته را هم نباید ناگفته گذاشت كه این كتاب با اینكه طرح اولیه اش ممكن است این گمان را پدید آورد كه كتابی است برای كودكان اما نباید فراموش كرد كه این كتاب بدون حضور مربی به كار كودك نمی آید.
نكته ای درباره ترجمه این گونه كتاب ها باید در نظر داشت و آن این است كه بهتر است كتاب های فلسفه برای كودكان با توجه به كتاب های هر فرهنگی نوشته شود چرا كه اختلاف های فرهنگی در این زمینه نه تنها كمكی به كودكان نمی كند بلكه سبب سردرگمی بیشتر آنها می شود. به همین دلیل پایه گذاران فلسفه برای كودكان هرساله كلاس هایی تشكیل می دهند و نویسندگان از نقاط مختلف دنیا در آنجا گردهم می آیند كه با شیوه های نوشتن این كتاب ها آشنا شوند. در ایران نیز چندی است كه چنین كلاس هایی به وجود آمده است. از این رو ترجمه این كتاب ها را باید گام اول پروژه فلسفه برای كودكان در نظر گرفت.
* باشگاه فلسفه برای كودكان /كریستوفر فیلیپ/ نشر: پرسش/ چاپ اول: 1388
* فلسفه در كلاس درس / ران شاو/ ترجمه: حسن سالاری/ انتشارات: طراحان ایماژ/ چاپ اول: 138۸