موضوع «خلاقيت» همواره موضوعى جالب توجه بوده است. از يك طرف همه، خلاقيت را ارزش و نوعى امتياز میدانيم و از سوى ديگر، بعضاً مردم در زمان‌های خاص، رفتار مناسبى با افراد خلاق نداشتهاند. اين امر شايد به دليل ماهیت ذاتی خلاقيت و ويژگى غيرعادى و غيرمعمولش باشد. به راستى خلاقيت چيست و خلاق كيست؟
بچههايى كه راهحلهاى جديد و مناسب پيدا میكنند، بچههايى خلاق‌اند. اما بايد دانست كه خلاقيت، معادل هوش نيست. بسيارى از بچههاى باهوش خلاق نيستند، اما گاهى با بچههايى سر و كار داريم كه به ظاهر بازيگوش و معمولیاند، اما انديشههاى خلاقى دارند. اين دسته از بچهها بر خلاف ظاهرشان، ذهن پيچيدهاى دارند.
خلاقيت در کودکان سه ويژگى بارز دارد:
۱. بچههاى خلاق آمادگى دارند كه در پى راه حلهاى غيرمعمول باشند؛
۲. آنان از ابراز عقايد و مفاهيم جديد لذت میبرند؛
۳. آنان از اشتباه كردن نمیترسند.
کودکان خلاق به تمسخرى كه ممكن است متعاقب اشتباهشان پيش بيايد، بیاعتنا بوده و اتفاقاً مشتاقند راهحلهايى كه احتمال شكست در آنها زياد است را بياموزند. شايد مهمترين تفاوت کودکان خلاق با ساير کودکان، در نوع تفكر آنان باشد. بچههاى عادى و معمولى معمولاً از تفكر همگرا استفاده میكنند يعنى براى حل مسئله، ذهنشان را معطوف يافتن پاسخ صحيح مینمايند. در عوض تفكر واگرا كه اساس خلاقيت به شمار میآيد نوعى فكر كردن است كه وقتى يك مسئله داراى چندين پاسخ باشد به كار گرفته می‌شود.
موانع شكوفايى خلاقيت
۱. اجبار به همنوايى:
اگر فرزندان به اطلاعات و دنبالهروى از روشهاى متداول و قواعد خشك و انعطافناپذير مجبور و ملزم باشند، به‌طور چشمگيرى خلاقيت در آنان نقصان مىيابد. والدين مسلط و قدرتطلب، معلمان و مديرانى كه نظم و انضباط افراطى را بر بچهها تحميل مىكنند، به‌طور نادانسته و ناخواسته زمينهساز زوال خلاقيت مىشوند.
۲. نكوهش:
ابراز عقيده و ابراز راه حلهاى غيرمعمول و خارقالعاده، يكى از نشانه‌ها و مؤلفههاى خلاقيت است. بنابراين نكوهش و تمسخر کودکان خلاق باعث خواهد شد كه احساس ارزشمندى آنان كاهش يابد و حالت وسواسى به خود بگيرد. با نكوهش ابراز عقايد کودکان، آنها را مجبور خواهيم كرد كه از بيان افكارشان دست برداشته و رفتار جرئتورزانهشان را كاهش دهند.
۳. انتظار پيروزى:
انتظار پيروزى هميشگى و مدام و توقع زيادى والدين، آفت پيشرفت و ترقى کودکان خواهد بود. انتظار پيروزى از هر كوشش، اغلب باعث خواهد شد كه بچهها از شكستهايشان دلسرد شده و به دنبال راه حلهاى نو و بديع نروند. از طرف ديگر، انتظار تشويق و پاداش زياد نيز باعث افزايش توقع کودکان در هر بار موفقيت خواهد شد. در بلندمدت اين امر ديد را از شناسايى واقعيتها تحريف كرده و قدرت خلاق ذهن بچهها را از بين مىبرد.
۴. عدم تحمل والدين:
خلاقيت به عبارتى نوعى بازى بيان عقايد و راه حلها، همراه با تمايل به خيالپردازى، ادعا، جسارتورزى و دستكارى در مفاهيم پذيرفته شده است. اغلب بچههاى خلاق حالتى كودكانه دارند و كارهايشان توأم با ريخت و پاش است اما اينها تنها ظاهر قضيه است.
راههاى كمك به رشد خلاقيت:
۱. شركت در يادگيرى خودانگيخته:
بسيارى از بچهها تحت فشار ديگران (مديران، معلمان، والدين) هستند. بنابراين تشويقشان براى جهت دادن به يادگيرى چندان آسان نخواهد بود. از اين گذشته بسيارى از والدين با شيوههاى يادگيرى خودانگيخته آشنايى ندارند. در برخى موارد هم می‌ترسند اگر به بچههايشان آزادى بيشترى بدهند تا آنان به شيوه خودشان واقعيتها را دريافت و کشف كنند، چيزهاى اشتباهى را ياد گرفته و يا کودکان آنچه را هدف آنان است نياموزند. والدين، در حقيقت وظيفه دارند بياموزند كه چگونه میتوان آموخت.
۲. قانع نباشند:
کودکان بايد اجازه داشته باشند نظرات و افكارشان را تغيير دهند و تا مىتوانند حدس بزنند. بگذاريد ذهن و توانايى تجسم و تصور بچههايتان وحشى باشد و به هر سو كه مىخواهد برود. از اين راه بچهها مىتوانند روابط دستنيافتنى و بعيد را دستكارى نموده و به احتمالات ذهنى متعدد دست يابند. بايد ذهن کودکان عادت كند كه خيلى زود قضاوت نكرده و به اولين و راحتترين راه حل قانع نباشند.
۳. انعطافپذيرى:
بايد به بچهها اجازه داد تا ديدگاه‌هاى خود را عرضه كرده و از زاويههاى مختلف به موضوع نگاه كنند، به فرزندان‌تان بياموزيد براى هر موضوع، نظرات جديدى يافته و براى هر مسئله، راه حلهاى زيادى را در نظر بگيرند.