یادگیری خلاق عبارت است از: توانایی یادگیری بیش ترین مطالب در کمترین زمان، به خاطرسپاری همیشگی و به خاطر آوری راحت و کامل مطالب همراه با خلاقیت. براین اساس می بایست سرعت مطالعه را در زمان کمتری مورد مطالعه قرارداد و همچنین از شرایط مطالعه و سیستم های مطالعه و نحوه سازمان دهی مطالب و ثبت آن در حافظه از طریق فعال کردن مغز و استفاده از شیوه های یادیاری آگاه شد تا درک مطالب کامل و خلاقانه، به خاطرسپاری راحت، کامل و سریع صورت پذیرد.
گسترش روزافزون حجم اطلاعات و نثر انبوهی از کتب و منابع دیگر و همچنین دگرگونی در مناسبات و روابط تولیدی و همچنین افزونی دانش و ایجاد شاخه های جدید در علوم مختلف و ارتباط آن با تکنولوژی از اموری هستند که ضرورت بهره برداری از اطلاعات در زمینه های مختلف علمی را بیان می کنند.
در زمنیه یادگیری به ۳ اصل باید توجه شود: اولین اصل یا مرحله اول، دیدن است. مطالعه بدون دیدن امکان پذیر نیست، اما باید به کلمات نگاه کنیم و آنها را بشناسیم تا اطلاعاتمان کامل شود. دومین مرحله، خواندن است. خواندنی که به صورت های مختلف ظاهر می شود: کلمه خوانی، عبارت خوانی و اندیشه خوانی.
سومین و آخرین مرحله در زمینه یادگیری مرحله درک است. خواندنی که همراه با درک و فهم کامل صورت گیرد، یعنی به خاطر بسپاری و به یادآوری مطالب و تعمیم آن و تحلیل آن به خوبی صورت گرفته باشد.
نکاتی در رابطه با خواندن
در هنگام خواندن بایستی به نکته های زیر توجه کرد:
۱) کتاب در فاصله حدود ۳۰ سانتی متری قرار گیرد.
۲) صاف نشستن هنگام مطالعه
۳) زیر عبارات مورد نظر خط ببریم (با دست زیر کلمات اشاره کنیم و خط ببریم)
۴) از راست به چپ در متون فارسی و از چپ به راست متون انگلیسی
۵) دست روی صفحه کتاب کشیده شود، نه در هوا و حالت یکنواخت باشد نه حالت ضربه ای
۶) هنگام انتقال به صفحه بعد دست از روی صفحه بلند می شود و در ابتدای خط بعدی قرار می گیرد.
عوارض و آفت مطالعه
در زمینه یادگیری و مطالعه مشکلاتی وجود دارند که به ذکر آنها می پردازیم:
۱) عدم توانایی در درک و به خاطر سپاری تمام مطالب
۲ ) فراموشی
۳) عدم توانایی در به یادآوری راحت و سریع مطالب ذخیره شده در حافظه
۴) عدم توانایی در پیوند مطالب با یکدیگر
۵) عدم توانایی در تحلیل مطالب
۶) عدم توانایی در ارائه مطالب تازه و کشف مفاهیم جدید
۷ ) بی علاقه بودن به مطالعه
۸ ) کسالت و خستگی
۹) حواس پرتی
۱۰ ) عدم توانایی در عبارت خوانی یا اندیشه خوانی
۱۱) ناتوانی در بازیابی مطالب و پایین بودن سرعت مطالعه و مهم ترین مورد شیوه نادرست مطالعه است.
پس باید به این نکته اشاره کنیم که تا شیوه مطالعه خود را صحیح نکنیم مطالعه همراه با یادگیری و درک مطالب صورت نخواهد گرفت.با توجه به تحقیقاتی که درباره روش های مخلتف مطالعه صورت گرفته است، همگی بر این مسئله اتفاق نظر دارند که بیشترین بازدهی در مطالعه، برمبنای یادداشت برداری به دست می آید.
اگر مطالعه همراه با یادداشت برداری باشد، میزان بازدهی افزایش می یابد. اگر به صورت خلاصه نویسی صورت بگیرد بازدهی آن به ۴۰ درصد می رسد. در صورتی که اگر یادداشت برداری حاوی نکات مهم و کلیدی باشد بازدهی آن به ۵۰ درصد خواهد رسید.
تنظیم نکات کلیدی به ۲ روش انجام می گیرد:
خطی و شبکه ای و تنظیم نکات. در روش یادداشت برداری به روش خطی حدود ۶۰ درصد بازدهی را خواهیم داشت، در صورتی که در یادداشت برداری به روش تنظیم نکات حدود ۱۰۰ درصد بازدهی خواهیم داشت.
تنظیم نکات کلیدی
نکات کلیدی از یک یا چند کلمه تشکیل شده است که می تواند کلمات اصلی یا فرعی باشد و از چنان موقعیتی برخوردارند که با دیدن آنها تمام مطالب به ذهن تداعی می شود. فقط باید نکاتی را یادداشت کرد که وجود آنها ضروری باشند و از کلمات و جملات غیرضروری خودداری کرد و باید تلاش کرد تا تعداد کلمات کلیدی کمتر باشند اما حجم مطالب گسترده تر.
راهکارهای یادگیری خلاق و به خاطر سپاری اطلاعات عبارت است از:طرح شبکه ای، طبقه بندی، داستان سرایی، تصاویر ذهنی، گره مکانی، مشاهده ذهنی، نمادها، کلمات مشابه و مأنوس، حرف اول، موسیقی و آهنگ، شعر و نظم، کاربرد.
ـ تصاویر ذهنی: بهره گیری از حروف، شعر و... در زمینه یادگیری مانند یادگیری فرمول ها
ـ گره مکانی: استفاده از مکانی واقعی یا تخیلی برای یادگیری بهتر
ـ مشاهده ذهنی: استفاده از تجسم به منظور یادگیری
ـ حرف اول: به طور مثال از پیوند حرف اول نام آثار گنجوی کلمه ملخها پدید می آید.
در زمینه طبقه بندی و داستان سرایی؛ موسیقی و آهنگ، شعر و نظم هم که مشخص هستند. که یادگیری با استفاده از هر یک از این روش ها پایدار و با ثبات هستند.
باید به نقطه ای برسیم که با نکات کلیدی اندک تمامی متن مورد نظر را مطالعه کنیم. پس از استخراج نکات کلیدی به دو صورت نسبت به ثبت آن اقدام می گردد: در نظام خطی، نکات کلیدی در پی یکدیگر به صورت افقی و عمودی ثبت می شوند و بازیافت مطالب به این شیوه صورت می گیرد. در این شیوه یادداشت برداری صورت می گیرد اما هیچ تضمینی بر جلوگیری از افتادگی بخش مستقلی از نکات کلیدی را ندارد.
برای پرهیز از این کار نیاز به استفاده از نظام شبکه ای احساس می شود. در نظام شبکه ای نکات کلیدی برحسب موضوع در شاخه های اصلی و فرعی طبقه بندی و ثبت می گردد. در این نظام، جایگاه هر نکته در ارتباط با سایر مفاهیم مشخص است. در هنگام بازیابی مطالب، با به خاطر آوردن عنوان مطلب و شکل طرح شبکه ای و جایگاه هر یک از شاخه های اصلی و دیگر نکات کلیدی، ذهن با شروع حرکت خود از عنوان مطلب و پایان حرکت خود که به آخرین نکته فرعی ختم می شود مسیر خود را طی می کند و هیچ مطلبی از نظر دور نمی ماند و تمامی مطالب به یکدیگر متصل هستند.