کتاب افسانه پادشاه و ریاضیدان
نمونه ای موفق از پیوند ادبیات و ریاضی (با هدف توسعه علم)
تألیف: دکتر مهدی بهزاد؛ دکتر نغمه ثمینی
افسانه پادشاه و ریاضیدان ترکیب هنرمندانه ادبیات نمایشی و ریاضیات با هدف تسهیل آموزش ریاضی است. این نمایشنامه علمی بر مبنای یک معمای ساده ریاضی تألیف شده و بسیار مورد توجه جوامع علمی قرار گرفته است و نمونه برجسته‌ای از سبک جدید ترویج ریاضیات از طریق ادبیات نمایشی است. داستان این نمایشنامه به این قرار است که پادشاهی مغرور، بی نیاز از دانش و خرد، و بی نیاز از دانشگران، روزگار میگذراند. در شبی تیره پادشاه و درباریان از کابوسی برآشفته می شوند و دانشمند ریاضیدان را احضار می‌کنند که معمای دربار را حل کند. این داستان، داستان انسان است که با ابزار دانش و خرد روزنه‌های کوچک پرسش و معما را به افق‌های باز دانایی میرساند.
دکتر مهدی بهزاد درباره چگونگی تألیف این کتاب میگوید: دولت آلمان سال 2008 میلادی را سال ریاضیات نامیده بود تا عموم مردم، به‌ویژه جوانان، با ریاضیات آشنا شوند و دست از ریاضی ستیزی بردارند. در اواسط سال 2007 دکتر پاخر موسس و رئیس خانه ریاضیات شهر گیسن، از دانشجوی سابق خود، خانم دکتر ترانه اقلیدس، درخواست کرد فردی ایرانی را به وی معرفی کند که بتواند با زبان ساده چشم‌اندازی از ریاضیات را به تصویر بکشد و اینگونه بود که من به این کار دعوت شدم و آن را پذیرفتم.
دکتر نغمه ثمینی درباره این کتاب میگوید: تفسیر معمای سه گاف را می شد به دو شکل به نمایشنامه برگرداند: یا آن را کاملا ً ـ به اصطلاح ـ به خورد نمایشنامه داد و داستان و شخصیت‌های اصلی را بر مبنای آن نوشت؛ یا تنها فضایی درست کرد که این ایده مطرح و آموزش داده شود و درست از این نقطه بود که چالش من با مقوله "نمایشنامه آموزشی" آغاز شد. بدیهی بود که برای رسیدن به هدف "همگانی کردن" ریاضیات، راه دوم کاربردی تر بود. استفاده از تئاتر برای آموزش ـ ایده‌ای که همواره حرفش بوده، اما کم‌تر به عمل درآمده ـ میتواند هم علوم و ریاضیات را به میان مردم بکشاند و هم تئاتر را.
اظهار نظر متخصصان درباره این کتاب:
پروفسور دکتر آلبرشت بو یتلز پاخر
استاد و رئیس خانه ریاضیات شهر گیسن در آلمان
در کنار روشهای سنتی تألیف مقاله و کتاب و ایراد سخنرانی میتوان با طرح معماها و معرفی بازیها و آزمایشها تمام افراد جامعه به ویژه جوانان را به ریاضیات علاقهمند کرد. پروژه استاد دکتر مهدی بهزاد نمونه برجسنهای است از سبک جدید عمومی کردن ریاضیات، با استفاده از ادبیات نمایشی.
پروفسور شریل پرگر
استاد ریاضیات و دانشمند برجسته سال 2009 غرب استرالیا
این نمایشنامه معماهایی را مطرح میکند که هم بینندگانش را به چالش وامیداردو هم سبب انبساط خاطر آنان می‌شود...
پروفسور پرگر پس از خواندن نمایشنامه و ویرایش متن انگلیسی آن چنین مینویسد:
تا جایی که من اطلاع دارم معمای گرگ و گوسفند و گیاه (سه گاف) بیش از 1200 سال قدمت دارد .... این نمایشنامه بسیار دلپذیر محصول پیوند بین علم و هنر است ... ما مدیون ریاضیدان برجسته استاد دکتر مهدی بهزاد و نمایشنامه نویس خوش قریحه خانم دکتر نغمه ثمینی هستیم که این پروژه را به ثمر رسانیده اند. این نمایشنامه طنزآمیز و سرگرم کننده است. استاد بهزاد به سبب عشق و علاقه وافرشان به انتقال لذت و قدرت ریاضیات به جوانان، این افسانه را به خوبی ساخته و پرداخته است.
این نمایشنامه جنبهای از تاریخ را نیز معرفی میکند که ممکن بود اتفاق افتاده باشد و راهی را میگشاید که میتوانست تحت تأثیر گسترش مفاهیم ذاتی مختص معمای سه گاف، مسیر تاریخ را عوض کند. اگر شرح مختصر گسترش ریاضیات مطرح در این نمایشنامه در چند دهه یا چند سده پس از انتشار معمای سه گاف ارائه شده بود، آنگاه شاخههای مهمی از ریاضیات گسسته (ترکیبیات و نظریه گرافها)، بهینهسازی (برنامهریزی خطی و صحیح) و تحقیق در عملیات هزار سال زودتر عرضه میشدند. من مطالعه "افسانه پادشاه و ریاضیدان" را به عنوان یک اثر ادبی جذاب، فرحبخش و آموزنده توصیه میکنم و به نویسندگان اثر به سبب این دستاورد تبریک میگویم و از آنان تشکّر میکنم2.
دکتر مهدی رجبعلی پور
استاد و چهره ماندگار ریاضیات کشور
جنبه ادبی کتاب با مشاورت ویراستار و نویسنده و مترجم توانایی همچون خانم منیژه جوادی همسر آقای دکتر بهزاد عاری از نقص است و میتواند در میان کتابهای ریاضی ـ ادبی ایرانی جاودانه بماند. جنبه هنری کتاب هم عالی است ... این دو جنبه، همراه با طنزی لطیف که زاییده همکاری یک ریاضیدان و یک هنرشناس بوده و بر سراسر کتاب حکمفرماست معجون گوارایی فراهم آورده است که ساعتها میتواند پیر و جوان را سرگرم و راضی نگه دارد ....
دکتر رحیم زارع نهندی
استاد ریاضیات دانشگاه تهران و رئیس سابق انجمن ریاضی ایران
یکی از آرزوهای ریاضیدانان رویای دستیابی به روشهایی است که بتوانند مفاهیم ریاضی را به صورتی ملموس و قابل فهم برای مخاطبان عمومی و غیرمتخصص بیان کنند ... معمای گرگ و گوسفند و گیاه یکی از معماهایی است که الهامبخش کتاب حاضر است و به شکل نمایشنامهای جالب تنظیم شده است که در نوع خود کمنظیر است.
دکتر محمدرضا سعیدآبادی
دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو ایران
در میان معدود کتابهایی که تاکنون با تأیید و نشان کمیسیون ملی یونسکو منتشر شدهاند علاوه برکتابهای مقدس و نفیسی همچون قرآن کریم، دیوان حافظ، گلستان سعدی و رباعیات حکیم عمرخیام و کتابهایی که به سفارش کمیسیون تدوین شدهاند کتابهای نیز دیده میشوند که برگردان آثار منتشر شده توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد به زبان فارسی هستند. کتاب "افسانه پادشاه و ریاضیدان" اما سه مؤلفه مهم و اساسی سازمان جهانی یونسکو را در بردارد: هنر نمایش، فرهنگ بومی و علم ریاضی. تنیدن علم ریاضی در تار و پود یک اثر ادبی همان هدفی است که سازمان جهانی یونسکو زیر عنوان عمومی کردن علم آن را دنبال میکند .... این اثر در میان کتابهای منتشر شده از سوی کمیسیون تنها کتابی است که عمومی کردن علم را مدنظر قرار داده است ....
دکتر گرتچن کالونجی
معاون مدیر کل بخش علوم طبیعی یونسکو
... یونسکو به تعهد استاد مهدی بهزاد و استاد نغمه ثمینی در ترویج آموزش ریاضی و اندیشه علمی در بین مردم به ویژه جوانان اذعان میکند و به آن ارج مینهند .... چون نمایشنامه در راستای برنامههای یونسکو است میتوانیم از طریق شبکهها و یا کارگزارانمان به معرفی آن کمک کنیم.
دکتر امید علی کرمزاده
استاد گروه ریاضی دانشگاه شهید چمران اهواز و چهره ماندگار
این اثر بیشک در نوع خود بینظیر است. یک اثر نمایشی موزون با ماهیت ریاضی یا یک بحث ریاضی با زبان نمایش. گامی است شگفت در راستای عمومی کردن ریاضی و همه فهم کردن آن و حتی بهتر فهماندن آن به اهل ریاضی ... از دیدگاه سبک داستانی و نمایشی نیز یک رگه ترغیببرانگیز عاشقانه در نمایشنامه گنجانده شده تا حس کنجکاوی بیننده و خواننده را به ادامه کار تحریک کند. نکته ارزشمند دیگر در این اثر علمی ـ ادبی، زبان نوشتاری آن است که نوعی زبان کنایی و ادبی است ... ایده اساسی نمایشنامه و تنیدن علم ریاضی در تار و پود یک اثر ادبی از نمایشنامه افسانه پادشاه و ریاضیدان در ایران و شاید در جهان اثری درخشان و منحصر به فرد میسازد .... به هر روی ساخت نسبتأ پیچیده اثر که از درهم تنیدگی ریاضیات و ادبیات نمایشی و طرح قصه، گونهای نو و جذاب آفریده است به راستی شایسته تقدیر است و به عنوان خواننده آشنا به بحث، به سختی میتوانم شگفتی و شعف خودم را درخواندن این اثر پنهان کنم ....
آقای شهرداد میرزایی
مدیر نشر دیبایه
... یکی از نظریه پردازان جهانی نظریه گراف و از استادان برجسته ریاضی کشور با یک استاد نوپرداز تئاتر همگام شدهاند و از یک معمای ساده، بینهایت معمای زیبای ریاضی را در داستانی زیبا به تخیّل کشیدهاند.