مهدی زارع.استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله-عضو وابسته فرهنگستان علوم
پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران، امسال در نود و پنجمین سالروز تولد دانشمند بزرگ ایرانی‌تبار، استاد دکتر «لطفعلی عسگرزاده» (که بیشتر به عنوان دکتر «لطفی‌زاده» شناخته می‌شود) و حدود ٧٤ سال پس از فارغ‌التحصیلی این دانش‌آموخته برجسته خود، مراسم پاسداشتی برگزار می‌کند. در زندگینامه استاد دکتر «لطفی‌زاده» آمده است که وی از خانواده‌ای اردبیلی است و به دلیل شغل پدرش، ٩٥ سال قبل در شهر باکو (پایتخت جمهوری آذربایجان) به دنیا آمد. سپس در ٩سالگی و با شیوع قحطی در سال‌های پس از جنگ جهانی اول، به ایران آمد و در تهران مقیم شد، در دبیرستان البرز (کالج آن روز) دیپلم گرفت و جزء اولین فارغ‌التحصیلان رشته برق دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال ١٣٢١ بود. او در هنگامه جنگ جهانی دوم، به آمریکا مهاجرت کرد و در دانشگاه ام‌آی‌تی و در نهایت در دانشگاه کلمبیا، فوق‌لیسانس و دکترا گرفت و در سال ١٣٤٤، منطق فازی را در دنیای علم برق، کامپیوتر و ریاضیات مطرح کرد و به‌همین‌سبب، یکی از مشهورترین دانشمندان ایرانی‌تبار دنیاست. این منطق، با لحاظ‌کردن فازی‌بودن رخدادهای طبیعی (که نسبت به مطلق و قطعی‌پنداری رویدادها و پارامترها، به واقعیت نزدیک‌تر است)، به توسعه علم و محاسبات در رشته‌های گوناگون کمک فراوانی کرده است؛ از‌جمله در رشته تخصصی نگارنده، یعنی زلزله‌شناسی.
در ١٥ سال گذشته، استادان و دانشجویان ایرانی علوم زمین و زلزله‌شناسی، از منطق فازی برای توسعه و بهتر‌کردن محاسبات و مهم‌تر از همه، برای لحاظ‌کردن قطعیت‌نداشتن‌ها، بهره برده‌اند و مقالاتی نیز از پژوهشگران ایرانی در ژورنال‌های بین‌المللی در این حوزه تخصصی منتشر شده است. فایده و کاربرد این نوع رویکرد به توسعه علوم زمین و زلزله‌شناسی این است که دانشمندان ایرانی، حداقل در بخشی از پژوهش‌های خود روی زلزله‌های ایران، امکان یافته‌اند روی مسئله قطعی‌نبودن پارامترهای گوناگون و تلفیق نتایج محاسبات مختلف (مثلا برای تحلیل خطر و ریسک زمین‌لرزه در یک منطقه)، پژوهش‌های جدیدی را با رویکردی واقع‌بینانه‌تر انجام دهند. واقعیت آن است که این پژوهش‌ها با لحاظ‌کردن منطق فازی، به نتایج جدیدی انجامید و لزوم تجدیدنظر در بسیاری از انگاره‌های علمی و فنی در زمینه زلزله‌شناسی را یادآور شده است. لازم است نسل حاضر و بعدی پژوهشگران ایرانی، این تجدیدنظر را در سال‌های بعد همچنان ادامه دهند؛ ولی مایلم سؤالی را که هفته قبل، یکی از دانشجویانم در کلاس درس پرسید و گفت‌وگوی انجام‌شده را به اختصار اینجا بیاورم. دانشجویی از من پرسید آیا واقعا استاد دکتر «لطفی‌زاده» که در سال ١٣٢١ (حدود ٧٤ سال قبل) از ایران مهاجرت کرد، ایرانی است، صرفا به این دلیل که پدرش ایرانی بود و در دبیرستان البرز دیپلم گرفت و از دانشکده فنی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد؟ در بعضی از نوشته‌ها می‌بینیم که به دلیل اینکه زادگاه پروفسور «لطفی‌زاده» شهر باکو بود، جمهوری آذربایجان نیز امروزه وی را اهل این کشور می‌داند. با این توصیف، آیا ما باز هم می‌توانیم او را ایرانی بدانیم؟ او حدود ٥٠ سال قبل، منطق فازی را در ایالات متحده آمریکا مطرح و منتشر کرده است، آیا باز هم ما می‌توانیم بگوییم که بنیانگذار منطق فازی ایرانی است؟ جواب من به صورت مختصر این بود:
اولا، تبار ایرانی وی و همچنین محل تحصیل در دبیرستان و اخذ لیسانس از دانشگاه تهران، عامل مهم و مستند برای انتساب وی به ایران است. در کشور فرانسه هرگاه بحثی درباره ملیت مهاجران مطرح و پرسیده می‌شود کدام مهاجر واقعا فرانسوی است، یکی از جواب‌هایی که مطرح است آن است که «هر‌کس که در سیستم آموزشی و آموزش و پرورش ما رشد کرده باشد، فرانسوی است.»؛ بنابراین، ما نیز می‌توانیم بگوییم با این استدلال که پروفسور «لطفی‌زاده» دبیرستان و دانشگاه دوره لیسانسش را در ایران و تهران گذرانده، ایرانی است. ثانیا اینکه ما دانشمندان مهاجر ایرانی (یا ایرانی‌تبار) را ایرانی بدانیم یا نه، بیشتر به عملکرد و رفتار و تلاش خودمان بستگی دارد. شناسنامه و گذرنامه جدید مهاجران را نمی‌توان منکر شد، سال‌های تحصیل و زندگی و فعالیت‌ها و فرهنگی که بیشتر عمرش را در آن گذرانده، نیز جزء لاینفک واقعیت‌های زندگی آن مهاجر است؛ ولی اگر ما با نگاه به تبار و محل تحصیل دانشمند مهاجر (که آن نیز جزء واقعیت‌های زندگی‌اش هستند)، او را به عنوان سرمایه ملی خودمان بشناسانیم و خدماتش را ارج نهیم و او را به عنوان دانشمندی ایرانی و یک نماد مطلوب (رول مدل) برای جوانان ایران، معرفی کنیم و با پاسداشت و نکوداشت و تبلیغ و تأکید بر ریشه ایرانی او، تلاش کنیم تا از چنین سرمایه‌ای بهره بگیریم، به قدر و سهم تلاش و کوشش مثبتی که در این مسیر (بر پایه بخشی از واقعیت‌های زندگی آن دانشمند) کرده‌ایم، می‌توانیم از ایرانی‌بودن و ایرانی‌نامیدن آن دانشمند خرسند باشیم و به عنوان یک تبلیغ مؤثر برای کشور و دانشگاه و فرهنگ خود بهره ببریم؛ بدون اینکه بخواهیم یا بتوانیم منکر زمان طولانی اقامت آن دانشمند در خارج از کشور یا شناسنامه و گذرنامه جدید او که دهه‌هاست با آن زندگی می‌کند، بشویم). به‌این‌ترتیب، جواب من مثبت است: بله! استاد دکتر «لطفعلی عسگرزاده» (یا لطفی‌زاده) ایرانی است و ما به قدر و سهم خود به این دانشمند ایرانی‌تبار، به عنوان یکی از فرزندان ایران افتخار می‌کنیم.